System GPS — co to jest i jak działa? Poznaj zasady funkcjonowania i zastosowanie

W poniższym artykule wyjaśnimy, skąd wziął się GPS, jak działa i dlaczego stanowi fundament współczesnego świata — od transportu i logistyki, przez ratownictwo, aż po synchronizację sieci energetycznych i finansowych. Zaparz kawę (albo herbatę) i rozsiądź się wygodnie, bo za chwilę wyruszysz w fascynującą podróż po systemie, który sprawia, że możesz „być na bieżąco” niemal w każdym miejscu na Ziemi.

Co to jest GPS?

GPS (Global Positioning System) to globalny system nawigacji satelitarnej, który pozwala określić pozycję obiektów na Ziemi z niezwykłą dokładnością. Został opracowany przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych i pierwotnie służył wyłącznie celom wojskowym. Dziś jest dostępny dla wszystkich użytkowników na całym świecie i wykorzystywany w wielu dziedzinach życia.

Warto zaznaczyć, że GPS to tylko jeden z kilku globalnych systemów nawigacyjnych. Oprócz niego istnieją również:

• GLONASS – rosyjski odpowiednik GPS,
• Galileo – system europejski,
• BeiDou – chiński system nawigacyjny.

Mimo istnienia konkurencyjnych technologii, GPS wciąż pozostaje najpopularniejszym systemem lokalizacyjnym na świecie.

Historia i geneza systemu GPS

Przyjrzyjmy się nieco bliżej historii GPS.

Początki w wojsku

GPS powstał jako projekt amerykańskiego Departamentu Obrony. [1] Jego zalążkiem był program NAVSTAR,[2] rozpoczęty w latach 70. XX wieku. Celem było stworzenie systemu, który umożliwi wojsku Stanów Zjednoczonych precyzyjne określanie pozycji na całym świecie, niezależnie od warunków pogodowych i pory dnia.

Wcześniej korzystano z innych rozwiązań nawigacyjnych, np. systemów LORAN[3] czy Decca,[4] ale miały one liczne ograniczenia (zasięg, dokładność, wrażliwość na warunki atmosferyczne). Prace nad GPS trwały kilkanaście lat, a wprowadzenie go do powszechnego użytku było przełomem, który zmienił sposób myślenia o nawigacji.

Upublicznienie systemu GPS i rozwój cywilny

Ważnym momentem był rok 1983, kiedy to radziecki myśliwiec zestrzelił samolot pasażerski Korean Air Lines (lot 007), który zabłądził w przestrzeni powietrznej ZSRR.[5] W następstwie tej tragedii ówczesny prezydent USA Ronald Reagan ogłosił, że GPS zostanie udostępniony również do celów cywilnych[6], aby uniknąć podobnych wypadków w przyszłości. Oczywiście z pewnymi ograniczeniami — przez lata istniała tzw. „Selective Availability”, czyli sztuczne obniżanie dokładności sygnału cywilnego, by wojsko zachowało przewagę w precyzji. Jednak w 2000 roku tę „zamgloną” usługę wyłączono[7], dzięki czemu teraz cywilny GPS jest w stanie osiągać dokładność rzędu nawet kilku metrów (lub lepszą przy dodatkowych korekcjach).

Obecnie GPS jest integralnym elementem naszej rzeczywistości. Korzysta z niego m.in. branża transportowa, ratownictwo medyczne, rolnictwo precyzyjne, a nawet sieci finansowe (do precyzyjnej synchronizacji czasu). W praktyce trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie nowoczesnego świata bez tego systemu.

Z czego składa się system GPS?

Aby zrozumieć, jak właściwie działa GPS, warto wiedzieć, że to nie tylko satelity krążące nad Ziemią.

Mówimy tu o systemie składającym się z trzech zasadniczych segmentów:

1. Segment kosmiczny — czyli satelity krążące po orbitach okołoziemskich.
2. Segment naziemny — stacje kontrolne, anteny śledzące satelity, centra operacyjne.
3. Segment użytkownika — odbiorniki GPS, np. w Twoim telefonie, zegarku sportowym czy nawigacji w samochodzie.

Segment kosmiczny

W skład „kosmicznej części” systemu GPS wchodzi kilkadziesiąt satelitów (obecnie około 31–32 aktywne), które krążą po orbitach średnich (MEO — Medium Earth Orbit) na wysokości ok. 20 200 km nad powierzchnią Ziemi.[8] Każdy z nich okrąża naszą planetę dwa razy na dobę, poruszając się po 6 płaszczyznach orbitalnych.

Satelity te są tak rozmieszczone, by w każdym miejscu na Ziemi (z niewielkimi wyjątkami, np. przy biegunach czy w głębokich kanionach) móc odbierać sygnały przynajmniej z 4–5 satelitów jednocześnie. To kluczowe dla wyznaczenia precyzyjnego położenia.

Każdy satelita:

• Wysyła sygnał radiowy zawierający swoją aktualną pozycję i czas (bardzo dokładny, synchronizowany za pomocą zegarów atomowych umieszczonych na pokładzie satelity).
• Jest zasilany panelami słonecznymi i wyposażony w zapasowe źródło energii.
• Ma wbudowane zegary atomowe, które zapewniają dokładność czasu na poziomie nanosekund.

Segment naziemny

Druga część systemu to sieć stacji kontrolnych rozmieszczonych na całym świecie. Ich zadaniem jest:

• Monitorowanie pozycji i stanu satelitów (czy wszystkie działają poprawnie, czy nie potrzebują korekty parametrów orbit).
• Aktualizowanie danych, które satelity wysyłają (tzw. efemerydy — informacje o aktualnej orbicie, korekty czasowe, parametry nawigacyjne).
• Zarządzanie systemem w razie awarii lub potrzebnych zmian.

Główna stacja kontrolna znajduje się w Colorado Springs (USA),[9] ale ważne stacje monitorujące są rozsiane na całym globie, aby utrzymywać ciągłą łączność z satelitami.

Segment użytkownika

Ostatnim, ale w zasadzie najbardziej interesującym dla nas elementem, są odbiorniki GPS. Mogą to być:

• Urządzenia przenośne (smartfony, tablety, zegarki sportowe).
• Odbiorniki samochodowe (nawigacje wbudowane lub dodatkowe).
• Profesjonalne urządzenia do geodezji, rolnictwa precyzyjnego czy lotnictwa.
• Trackery GPS używane w systemach monitoringu floty, lokalizacji przesyłek, zabezpieczeniach antykradzieżowych itp.

Zadaniem odbiornika jest odebranie sygnałów z satelitów i na ich podstawie wyliczenie swojej własnej pozycji. Brzmi prosto? W praktyce jest to efekt skomplikowanej matematyki i ścisłej kontroli czasu.

Jak działa GPS?

Działanie systemu GPS opiera się na sieci satelitów, które krążą wokół Ziemi na wysokości około 20 200 km. Obecnie na orbicie znajduje się co najmniej 31 aktywnych satelitów, które tworzą sieć zapewniającą globalne pokrycie sygnałem.

Jak odbiornik GPS ustala pozycję?

Odbiornik GPS nie „widzi” swojej pozycji bezpośrednio – musi ją obliczyć na podstawie sygnałów otrzymanych od satelitów. W tym celu wykorzystuje informacje o czasie, w jakim sygnał dociera do urządzenia, oraz znane położenie satelitów na orbicie. Proces ten wymaga skomplikowanych obliczeń matematycznych, ale jego zasada działania jest dość intuicyjna: jeśli znamy odległość od kilku punktów o znanej lokalizacji, możemy określić własne położenie w przestrzeni.

Zasada trilateracji

Najważniejszym słowem, które warto zapamiętać, jest trilateracja (nie mylić z triangulacją, która opiera się na pomiarach kątów). Trilateracja polega na wyznaczaniu położenia punktu poprzez pomiar odległości od co najmniej trzech znanych punktów odniesienia.[10]

1. Satelita wysyła informację: „Tutaj satelita nr 1, jestem w tej i tej pozycji na orbicie (dokładnie XYZ), a mój zegar pokazuje godzinę T1”.
2. Odbiornik odbiera sygnał z pewnym opóźnieniem i porównuje go ze swoim czasem. Dzięki temu może obliczyć, jak długo sygnał leciał, a zatem określić odległość od satelity.
3. Dokładnie to samo dzieje się z kolejnymi satelitami. Gdy mamy informacje co najmniej z trzech satelitów, możemy wyznaczyć pozycję w trójwymiarze (choć w praktyce potrzebujemy zwykle czwartego satelity do dokładnego zsynchronizowania czasu i wyeliminowania błędów zegara w odbiorniku).

W skrócie: im więcej satelitów widzi odbiornik, tym wyższa precyzja pomiaru. W nowoczesnych urządzeniach często używa się również innych systemów (GLONASS, Galileo, BeiDou), co jeszcze bardziej poprawia dokładność i czas ustalania pozycji.

Dlaczego tak ważny jest czas?

Jedną z kluczowych spraw w GPS jest dokładna miara czasu. Sygnał radiowy porusza się z prędkością światła (ok. 300 000 km/s), więc nawet niewielkie odchylenie w zegarze odbiornika czy satelity przekłada się na błąd w obliczeniach pozycji.

• 1 mikrosekunda opóźnienia (to jest 1/1 000 000 sekundy) oznacza błąd odległości ok. 300 metrów!
• Dlatego satelity mają zegary atomowe,[11] a odbiorniki stosują różne metody korekcji. Przy obliczaniu pozycji zwykle uwzględnia się czwarty satelita, żeby skompensować niedokładności zegara w odbiorniku.

Efemerydy i almanach

Każdy satelita wysyła także tzw. efemerydy,[12] czyli bardzo szczegółowe dane o swojej aktualnej orbicie i stanie technicznym. Te informacje są niezbędne, by odbiornik wiedział, „gdzie na niebie” należy szukać satelity i jak daleko on się znajduje.

Z kolei almanach to zbiór bardziej ogólnych danych o wszystkich satelitach w konstelacji.[12] Gdy urządzenie GPS włącza się pierwszy raz od dawna (tzw. „zimny start”), musi pobrać z satelitów almanach i efemerydy, co może trwać kilka minut, zanim uzyska pełną informację o ich położeniach i zsynchronizuje się z sygnałem. Stąd czasem zdarza się, że na świeżo włączonej nawigacji musimy chwilę poczekać na pierwszą, dokładną lokalizację.

Dokładność systemu GPS — co ją determinuje?

Wspomnieliśmy już, że GPS może osiągać dokładność rzędu 5–10 metrów w standardowych warunkach, a nawet lepiej. Jednak w praktyce ta dokładność może się wahać w zależności od wielu czynników:

1. Widoczność satelitów — Wysokie budynki (efekt „kanionu miejskiego”), drzewa, tunele czy góry mogą blokować lub odbijać sygnał, pogarszając wynik.
2. Warunki atmosferyczne — Jonosfera i troposfera wpływają na prędkość rozchodzenia się fal radiowych. Nowoczesne algorytmy stosują modele korekcyjne, ale przy ekstremalnych zjawiskach pogoda może mieć wpływ.
3. Układ satelitów na niebie — Jeśli satelity znajdują się w tzw. niekorzystnej konstelacji, błąd może się zwiększyć. Parametr określający ten wpływ to tzw. DOP (Dilution of Precision).[13] 
4. Zagłuszanie (jamming) lub fałszowanie (spoofing) sygnału — To działania przestępcze lub wojskowe, które mogą zakłócić odbiór GPS.
5. Jakość odbiornika — Starsze odbiorniki GPS, np. w starych telefonach, mogą mieć słabsze anteny i mniej zaawansowane algorytmy, co skutkuje większym błędem.

DGPS, RTK, SBAS

W zastosowaniach wymagających jeszcze większej dokładności (np. geodezja, rolnictwo precyzyjne, drony mappingowe, lotnictwo) stosuje się dodatkowe techniki korekcyjne:

• DGPS (Differential GPS) — system poprawek z naziemnych stacji referencyjnych, który pozwala osiągać dokładność do 1–2 metrów (lub nawet lepszą).[14] 
• RTK (Real-Time Kinematic) — jeszcze bardziej zaawansowana technika, używająca sygnałów korekcyjnych w czasie rzeczywistym, pozwalająca zejść z błędem lokalizacji do poziomu centymetrów.[14] 
• SBAS (Satellite-Based Augmentation Systems), jak np. EGNOS w Europie czy WAAS w USA, które poprawiają dokładność sygnału GPS w regionie, transmitując korekty za pośrednictwem dodatkowych satelitów.[14] 

Zastosowania GPS w codziennym życiu

Sporo powiedzieliśmy już o historii i technologii systemu, ale czas przyjrzeć się jego praktycznym zastosowaniom. Gdzie z niego korzystamy? Jak działa GPS w praktyce?

Nawigacja samochodowa i piesza

Najbardziej oczywisty przykład. Nawigacja w telefonie czy urządzeniu GPS w samochodzie wykorzystuje sygnał z satelitów, łączy go z mapą i… voilà — otrzymujesz precyzyjną drogę prowadzącą do wybranego celu. Dzisiaj nie wyobrażamy sobie podróży w nieznane miejsce bez wsparcia takiej technologii.

Aplikacje sportowe i zdrowotne

Bieganie z zegarkiem z GPS? Rower górski i aplikacja rejestrująca prędkość i trasę? To już standard. GPS pozwala mierzyć dystans, tempo, spalone kalorie i wiele innych parametrów.

Ratownictwo i bezpieczeństwo

Służby ratownicze korzystają z GPS, by szybko dotrzeć na miejsce wypadku. Lokalizatory w telefonach pozwalają operatorom numeru alarmowego uzyskać przybliżoną pozycję dzwoniącego. W górach czy na morzu sygnały SOS z nadajników GPS zwiększają szansę na szybkie odnalezienie osoby w niebezpieczeństwie.

Zarządzanie flotą i logistyka

Firmy transportowe i kurierskie powszechnie używają systemów telematycznych, które w oparciu o monitoring GPS śledzą pozycję pojazdów, planują trasy i optymalizują dostawy. Kierowcy zyskują instrukcje nawigacyjne, a zarządcy flot — pełną kontrolę nad przebiegiem tras, zużyciem paliwa czy czasem pracy.

Monitorowanie przesyłek i paczek

Coraz częściej firmy kurierskie czy platformy e-commerce dają możliwość śledzenia statusu przesyłki w czasie rzeczywistym. Specjalne trackery GPS w pojazdach lub paczkach informują o położeniu towaru, zwiększając przejrzystość i bezpieczeństwo procesu dostaw.

Synchronizacja czasu i sieci telekomunikacyjnych

GPS dostarcza nie tylko informacji o położeniu, ale także dokładny wzorzec czasu (pochodzący z zegarów atomowych na satelitach). Operatorzy sieci komórkowych, sieci bankowe czy dostawcy energii elektrycznej wykorzystują sygnał GPS do synchronizacji swoich systemów. Dzięki temu wszystkie operacje finansowe, logowania do baz danych czy przesył energii mają spójny „znacznik czasowy”.

Rolnictwo precyzyjne

Nowoczesne maszyny rolnicze wyposażone w odbiorniki GPS mogą automatycznie wyznaczać ścieżki oprysku czy siewu, minimalizując marnotrawstwo zasobów i zwiększając plony. Można np. dokładnie określić, gdzie trzeba dodać nawozu, a gdzie gleba jest wystarczająco żyzna.

Geodezja i badania naukowe

GPS — zwłaszcza w wersji z RTK czy DGPS — jest wykorzystywany do tworzenia bardzo szczegółowych map, badania ruchów tektonicznych i pomiaru deformacji terenu (np. przy wulkanach i trzęsieniach ziemi). Precyzja sięgająca centymetrów jest tu kluczowa.

GPS a inne systemy nawigacyjne

GPS (właściwie system NAVSTAR GPS) to nie jedyny taki system na świecie, choć z pewnością najbardziej rozpowszechniony. Oprócz niego funkcjonują:

• GLONASS (Rosja)
• Galileo (Unia Europejska)
• BeiDou (Chiny)
• IRNSS / NavIC (Indie, regionalny system nawigacyjny)

Wiele nowoczesnych odbiorników jest multi-GNSS, czyli potrafi korzystać z sygnałów wszystkich tych systemów naraz, co jeszcze bardziej zwiększa dokładność i niezawodność. „GNSS” to po prostu ogólna nazwa dla Global Navigation Satellite Systems.

Czy można zakłócić GPS?

Choć GPS jest niezwykle użytecznym narzędziem, jest podatny na zakłócenia:

1. Jamming — zagłuszanie sygnału przez specjalne urządzenia emitujące fale radiowe na częstotliwościach GPS, przez co odbiornik nie jest w stanie „usłyszeć” satelitów.
2. Spoofing — fałszowanie sygnału; atakujący wysyła sygnał udający prawdziwe satelity, zmuszając odbiornik do wyznaczenia błędnej pozycji.
3. Naturalne zakłócenia — burze jonosferyczne, promieniowanie kosmiczne czy wybuchy na Słońcu również mogą wpłynąć na jakość sygnału.

W warunkach codziennego użytkowania takie ataki czy anomalie zdarzają się jednak stosunkowo rzadko, a wojskowe wersje GPS mają dodatkowe zabezpieczenia przed tego typu zaburzeniami.

Wyzwania i przyszłość GPS

Dzisiaj nie wyobrażamy sobie życia bez GPS, ale jak może wyglądać jego przyszłość?

Modernizacja satelitów

Amerykańskie siły zbrojne cały czas pracują nad unowocześnieniem konstelacji. Plany obejmują wymianę starszych satelitów na nowsze modele (np. seria GPS III), które mają mocniejszy sygnał, większą odporność na zakłócenia i lepsze zegary atomowe, co zwiększy dokładność i stabilność.

Większa integracja z innymi systemami GNSS

Przyszłość to jeszcze ściślejsza współpraca pomiędzy GPS, Galileo, GLONASS czy BeiDou. Urządzenia już teraz korzystają z wielu systemów jednocześnie — i ten trend będzie się nasilał. Dzięki temu w każdej chwili możemy mieć w zasięgu nie 5–6 satelitów, lecz nawet kilkanaście, co ułatwia i przyspiesza wyznaczanie pozycji.[15]

Zastosowania w autonomicznych pojazdach

Samochody autonomiczne, drony dostawcze, a może nawet latające taksówki przyszłości — one wszystkie będą w dużej mierze zależne od systemów GNSS. Oczywiście sama nawigacja satelitarna to za mało, by auto sterowało się w pełni bez udziału kierowcy (potrzebne są też czujniki, kamery, LIDAR itp.), ale GPS stanowi jeden z fundamentów tej rewolucji.[16]

Nowe formy zabezpieczeń i monitoringu

W miarę jak rośnie powszechność systemu, pojawiają się też nowe pomysły na wykorzystanie GPS w dziedzinie bezpieczeństwa — choćby w kontrolowaniu granic morskich, systemach antykradzieżowych w pojazdach czy inteligentnym zarządzaniu ruchem miejskim.

Podsumowanie — GPS jako krwiobieg nowoczesnego świata

GPS to nie tylko „strzałka na mapie” w aplikacji nawigacyjnej. To skomplikowana sieć satelitów, stacji naziemnych i odbiorników, które w ułamkach sekund zamieniają dane o czasie i położeniu w precyzyjną geolokalizację. Ten system — zainicjowany w wojsku i rozwijany przez dziesięciolecia — stał się dziś filarem globalnej infrastruktury.

• Dzięki GPS możesz bezstresowo dojechać w nieznane miejsce, biegasz z zegarkiem mierzącym trasę i tempo, śledzisz przesyłki kurierskie czy korzystasz z aut flotowych w firmie, które są monitorowane w czasie rzeczywistym.
• Z perspektywy bezpieczeństwa to szansa na szybką lokalizację osób potrzebujących pomocy i sprawne działania ratownicze.
• W biznesie i logistyce to potężne narzędzie do zarządzania flotą, planowania tras i optymalizacji kosztów.

Warto też pamiętać, że GPS nie jest jedynym systemem nawigacyjnym na świecie, a jego możliwości rosną, gdy współpracuje z Galileo, GLONASS czy BeiDou. Dzięki temu przyszłość rysuje się jeszcze bardziej precyzyjna i odporna na zakłócenia.

Co dalej? Satelity GPS będą wciąż udoskonalane, pojawią się nowe generacje z silniejszym sygnałem i większą dokładnością. Odbiorniki staną się jeszcze mniejsze i wydajniejsze — być może w przyszłości każdy drobiazg (od roweru po kluczyki do domu) będzie wyposażony w moduł GNSS. Jedno jest pewne: rola GPS i podobnych systemów będzie tylko rosnąć, a my nawet nie zauważymy, jak bardzo codziennie z nich korzystamy — choćby szukając najlepszej drogi dojazdu do ulubionej kawiarni.

Podsumowując, GPS to prawdziwy krwiobieg współczesnego świata — dostarcza nam lokalizację i czas, bez których wiele dziedzin życia stanęłoby w miejscu. Choć często traktujemy go jako oczywistość, warto od czasu do czasu docenić tę kosmiczną orkiestrę satelitów i naziemnych stacji, która umożliwia nam sprawne poruszanie się po ziemskim globie.

Bibliografia:

1. Encyklopedia PWN; brak daty; „GPS”; Encyklopedia PWN; dostęp online: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/GPS;3907249.html [13.03.2025]
2. Encyklopedia Leśna; brak daty; „GPS (NAVSTAR)”; Encyklopedia Leśna; dostęp online: https://encyklopedialesna.com/haslo/gpsnavstar/ [13.03.2025]
3. Encyklopedia PWN; brak daty; „Loran”; Encyklopedia PWN; dostęp online: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Loran;3933753.html [13.03.2025]
4. Encyklopedia PWN; brak daty; „Decca”; Encyklopedia PWN; dostęp online: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Decca;3891212.html [13.03.2025]
5. Aviation24.pl; brak daty; „Su-15 zestrzelił samolot Korean Air – zginęło 269 osób. Największy międzynarodowy skandal lat 80.”; Aviation24.pl; dostęp online: https://www.aviation24.pl/?view=article&id=10880:su-15-zestrzelil-samolot-korean-air-zginelo-269-osob-najwiekszy-miedzynarodowy-skandal-lat-80&catid=51 [13.03.2025]
6. Bloomberg News; 04.12.2014; „GPS as We Know It Happened Because of Ronald Reagan”; Bloomberg News; dostęp online: https://www.bloomberg.com/news/articles/2014-12-04/gps-as-we-know-it-happened-because-of-ronald-reagan [13.03.2025]
7. GPS.gov; brak daty; „Frequently Asked Questions About Selective Availability”; GPS.gov; dostęp online: https://www.gps.gov/systems/gps/modernization/sa/faq/ [13.03.2025]
8. GPS.gov; brak daty; „Space Segment”; GPS.gov; dostęp online: https://www.gps.gov/systems/gps/space/#generations [13.03.2025]
9. GPS.gov; brak daty; „Control Segment”; GPS.gov; dostęp online: https://www.gps.gov/systems/gps/control/#modernization [13.03.2025]
10. Paweł Kułakowski; brak daty; „Nawigacja satelitarna”; Akademia Górniczo-Hutnicza; dostęp online: https://tele.agh.edu.pl/~kulakowski/satelity/07.pdf [13.03.2025]
11. Zintegrowana Platforma Edukacyjna; brak daty; „Skąd smartfon wie, gdzie się znajdujesz? (Jak działa GPS?)”; Zintegrowana Platforma Edukacyjna; dostęp online: https://zpe.gov.pl/a/skad-smartfon-wie-gdzie-sie-znajdujesz-jak-dziala-gps/D12b6U99a [13.03.2025]
12. NAVI sp. z o.o.; 1998; „Podstawy GPS”; NAVI sp. z o.o.; dostęp online: https://www.navi.pl/katalog/34/112/podstawy_gps.html [13.03.2025]
13. Everything RF; brak daty; „What is Dilution of Precision?”; Everything RF; dostęp online: https://www.everythingrf.com/community/what-is-dilution-of-precision
    [13.03.2025]
14. Honeywell Aerospace; brak daty; „What does RTK, PPK, and SBAS mean?”; Honeywell Aerospace; dostęp online: https://aerospace.honeywell.com/us/en/pages/hguide-customer-support/hguide-rtk-ppk-sbas [13.03.2025]
15. Geoforum.pl; brak daty; „GNSS – Definicja”; Geoforum.pl; dostęp online: https://geoforum.pl/GNSS/definicja [13.03.2025]
16. Geoportal.gov.pl; brak daty; „Dane pomiarowe LIDAR (LIDAR)”; Geoportal.gov.pl; dostęp online: https://www.geoportal.gov.pl/pl/dane/dane-pomiarowe-lidar-lidar/ [13.03.2025]

9 stycznia, 2025